Speech opening expo Mother Earth Alliantie Politica 5 Tilburg

Nergens staan vrouwen evenredig aan mannen -die andere helft- aan het roer. Volgens onderzoek van de Wereldbank in 2019 zijn vrouwen in het waterbeheer sterk ondervertegenwoordigd: Minder dan 20% van professionals in water en sanitatievoorzieningen is vrouw. 

Vrouwen regelen schoon water en hygiëne maar hebben geen regie

Vrouwen hebben daar wél een grote impact op: Ze zijn wereldwijd leidend in initiatieven voor toegang tot schoon water en betere sanitaire voorzieningen, en ze promoten duurzaamheid. Er zijn vrouwelijke wateringenieurs en beleidsmakers en vrouwen spelen sowieso een essentiële rol binnen families en gemeenschappen.

Terwijl vrouwen een cruciale rol spelen in het gebruik en beheer van water, het beschermen van hun milieu en het bedenken van slimme oplossingen om zich aan te passen aan klimaatverandering, hebben zij door beperkende genderrollen en sociale normen vaak geen toegang tot relevante besluitvorming, kapitaal, technologie, of informatie. De formele controle over natuurlijke hulpbronnen, inclusief landtitels en vrije en veilige toegang tot water, is veelal in handen van mannen. En in de politiek en besluitvormingsprocessen op alle niveaus zijn vrouwen vaak niet of zwak vertegenwoordigd. Dit ontneemt vrouwen niet alleen hun rechten, op deze manier gaan ook cruciale kennis en innovatieve oplossingen voor duurzaam waterbeheer en klimaatadaptatie verloren.

Ook in Nederland hebben vrouwen minder zeggenschap over water

Ook in Nederland is het grootste deel van de waterprofessionals in Nederland man (en dan ook wit). Vrouwelijke waterprofessionals werken vooral in de “traditionele” vrouwendomeinen van communicatie, HR, juridische en facilitaire dienstverlening. En volgens mij zijn er ook meer mannelijke dan vrouwelijke hydrologen, en zijn er meer vrouwen te vinden onder de biologen en ecologen.

Dat geldt ook voor de waterschapsbesturen, de gekozen volksvertegenwoordigers. In 2008 meldde Binnenlands Bestuur dat vrouwen bezetten ongeveer 11 procent van de posities in de waterschappen. Dat kan beter, vond de Nederlandse Vrouwenraad, en daarom startte een promotiecampagne. Het streven was om uiteindelijk 30 procent van de bestuursfuncties door vrouwen te laten bezetten. 

Een dijkgraaf (burgemeester maar dan van een waterschap) zei ooit dat vrouwen minder egogevoelig zijn, minder scoringsdrang hebben en daardoor meer op resultaat gericht zijn dan mannen. “Ze zijn een toevoeging aan de besluitvorming en een wezenlijke verbreding van het bestuur.’ Van 20,7 procent in 2015 steeg het aandeel vrouwen in de Algemene Besturen naar 34 procent in 2023. 

Ook bij de geborgde zetels zijn de mannen in de meerderheid. Terwijl hier juist direct kan worden gestuurd op een evenwichtige en diverse verdeling; de geborgden worden direct benoemd. Zeven waterschappen hebben geen enkele vrouwelijke geborgde. In twaalf waterschappen zit één vrouwelijke geborgde en in slechts twee waterschappen is de man-vrouwverhouding gelijk. In totaal is ruim een derde van de Dagelijks Bestuurders vrouw. Vijf (of 6?) van de 21 waterschappen hebben een vrouwelijke dijkgraaf. 

Waarom meer vrouwen nodig zijn in waterbestuur

Wageningen Universiteit sprak met zowel mannelijke als vrouwelijke waterprofessionals over de hele wereld. Die vertelden dat vrouwen betere luisteraars zijn. Vrouwen worden over het algemeen beschouwd als zorgzamer en minder egoïstisch, en meer bereid om compromissen te vinden en te accepteren. Mannen worden over het algemeen beschouwd als meer confronterend, competitief en bereid om conflicten aan te gaan om hun zin te krijgen. 

Dergelijke stereotypen beïnvloeden gedrag: deelnemers aan wateronderhandelingen gaven aan dat sessies met vrouwen meer coöperatief waren – niet vanwege het gedrag van de vrouwen, maar omdat hun aanwezigheid de betrokken mannen beleefder en minder confronterend maakte.

Wat de Wageningen-onderzoekers ook constateerden, is de sterke kennishiërarchie in de watersector, ook op het snijvlak van expertise en gender. Hydrologen en ingenieurs – vaak door mannen gedomineerde vakgebieden – worden vaak beschouwd als belangrijker en deskundiger op het gebied van water dan biologen, advocaten of geografen – vakgebieden waarin vrouwen vaker voorkomen.

Oorzaken van genderongelijkheid in water

Gender-gerelateerde ongelijkheden zitten diep verankerd in politieke en economische systemen. Inclusiviteit vraagt dus om een concrete aanpak en een lange adem. Want veranderingen hierin stuiten vaak op weerstand: het actief waarborgen van de rechten en kennis van diegenen die minder toegang tot macht hebben, kan direct conflicteren met gevestigde belangen.

Mannen hebben een grotere ecologische voetafdruk dan vrouwen. Vrouwen zetten de verwarming misschien over het algemeen wat hoger en douchen langer dan mannen. Maar gemiddeld zijn mannen slechter voor het milieu. Ze eten meer vlees en rijden vaker auto, en in milieuonvriendelijkere auto's. Vrouwen zijn over het algemeen ook meer milieubewust dan mannen. Mannen recyclen minder vaak, kopen minder vaak milieuvriendelijke producten en maken zich minder druk over energie of waterverspilling. 

Stereotiepe genderopvattingen

Ook het vooroordeel dat klimaatontkenners meestal van het mannelijke geslacht zijn lijkt te kloppen. Uit een onderzoek van de Oklahoma State University (VS) bleek bijvoorbeeld dat 29,6 procent van de conservatieve witte mannen niet in de opwarming van de aarde geloofde tegenover 14,9 procent van de conservatieve witte vrouwen. En dan kom je op een belang: Mannen hebben veel meer te verliezen door milieumaatregelen (autorijden en vlees eten zijn vooral mannelijke hobby's), vermoeden sociologen. Maar wat waarschijnlijk nog veel meer een rol speelt, is juist dat beeld dat milieubewustheid vooral iets voor vrouwen is. Afval scheiden, milieuvriendelijk afwasmiddel kopen en vegetarisch eten wordt gewoon niet zo heel erg stoer gevonden. Dat gevoel komt voort uit traditionele stereotiepe opvattingen over gender en rolverdeling. Alle natuurlijke hulpbronnen veroveren, naar je hand zetten, exploiteren, domineren: Dat wordt mannelijk gevonden. De superieure mens aan de top van het ecosysteem. Zorg voor het leven, voor de leefomgeving, voor voedsel, water en natuur worden volgens die rigide opvatting als soft en niet stoer en dus vrouwelijk geacht.

Systeemverandering is nodig

93% van de beursgenoteerde bedrijven wereldwijd heeft een mannelijke CEO. En ook in Nederland geldt dat: Er zijn meer CEO’s die Peter heten dan vrouwelijke CEO’s. De helft van de wereldwijde broeikasgasuitstoot in 2023 was te herleiden naar slechts 36 bedrijven. Dat zijn ofwel bedrijven met mannelijke CEO’s ofwel staatsbedrijven van regimes waarin mannen domineren of die exclusief uit mannen bestaan. Dan laat ik nog andere soorten bedrijven buiten beschouwing die bijvoorbeeld schadelijke stoffen op het oppervlaktewater lozen en anderszins niet circulair en schoon produceren. Deze bedrijven verdienen wel enorme smakken geld met hun activiteiten. Dat zijn dus gevestigde belangen die in de weg staan van noodzakelijke maatregelen tegen klimaatverandering én voor genderdiversiteit. En het zijn, sorry voor het cliché, vooral mannenbelangen.

Er is dus nog een wereld te winnen, vandaar dat het meer dan terecht en noodzakelijk is dat Alliantie Politica (Stem op een Vrouw, Emancipator, Wo=Men en de Nederlandse Vrouwenraad) het initiatief heeft genomen tot de reizende expositie Vrouw en Water die nu in 11 steden in de stroomgebieden van de 21 waterschappen langskomt. En misschien daarna nog wel verder reist naar andere regio’s en steden.

Nederlandse watervrouwen met impact

Ik wil graag afsluiten met het specifiek benoemen van enkele Nederlandse vrouwen die onderstrepen hoe belangrijk het is dat vrouwen (dat wil dus zeggen alle mensen die zich als vrouw identificeren) minstens evenredige invloed krijgen in zowel de waterschapsbesturen in Nederland als in de uitvoering, en niet alleen in Nederland natuurlijk. 

Li An Phoa, filosoof en ecoloog. In 2018 wandelde Phoa de Maas af vanaf de bron tot de monding, bedoeld als oproep voor drinkbare rivieren. Deze tocht is het onderwerp van de documentaire-drieluik De Boeddhistische Blik: Drinkbare Maas: voettocht van een vrouw met een missie. In 2021 wandelde ze de IJssel af. In 2020 richtte Phoa de stichting drinkable rivers op. 

Marjan Minnesma, directeur en oprichter van Stichting Urgenda, een organisatie voor innovatie en duurzaamheid. Procedeerde succesvol tegen de Nederlandse staat over de te beperkte inspanningen om de doelen van het Parijse Klimaatakkoord te halen. Stelde recent het plan LandInzicht op voor een circulaire en duurzame landbouw, waarmee ook de doelen van de Kaderrichtlijn Water (de Europese Waterwet) wél in zich kunnen komen.

En laten we naast al die lokale watervrouwen wereldwijd (ik heb vorig jaar bijvoorbeeld nog een aantal vrouwelijke directeuren van waterorganisaties en overheden mogen ontmoeten uit Colombia) niet Greta Thunberg vergeten die op piepjonge leeftijd met haar Schoolstrijd voor het Klimaat een enorme bewustwording op gang heeft gebracht.

Jessica den Outer jong milieujurist,  pleit sinds 2017 voor de Rechten voor de Natuur en de belangen van toekomstige generaties. In 2019 erkend als een van de jongste experts op dit gebied binnen het Harmony with Nature-netwerk van de Verenigde Naties. Staat in de Top 3 van de Duurzame Top 100 van Trouw. Schreef het boek Rechten voor de Natuur.

Den Outer is bezig om de rivier de Maas de status van rechtspersoon te geven zodat vervuiling en andere schade aan de rivier beter kan worden aangepakt. En ook gaan er stemmen op voor de Noordzee en de rivieren de Dommel en het Merkske in Brabant en wat eerder al voor het Waddengebied. Belangrijke inspiratiebron voor Jessica was Ecuador waar in 2008 in de rechten van Pachamama (de natuur) in de grondwet erkend werden. Nu kan iedereen vanuit Pachamama de aarde verdedigen als er besluiten tegen die natuur worden genomen. 

Pachamama betekent in het Quecha, de taal van de oorspronkelijke bewoners van Ecuador, letterlijk Moeder Aarde. Een vrouw dus. Ze vertegenwoordigt de vruchtbaarheid van de aarde en de harmonie tussen mens en natuur. Pachamama inspireert mensen om in harmonie met de natuur te leven en de aarde te respecteren. En dat is misschien wel naast alle redenen die ik heb genoemd, de belangrijkste reden waarom vrouwen minstens evenveel invloed moeten krijgen als het over water gaat als mannen.

Veerle Slegers, december 2025

Foto Moeder Aarde: Dennis G. Jarvis