Extreem weer

Vanaf juli 2023 is het gaan regenen en het is nog steeds niet gestopt. Ook in de maand mei 2024 viel er gemiddeld tweemaal zoveel regen als normaal en daar waar stortbuien naar beneden kwamen wel drie keer zoveel. De gronden zijn verzadigd, de beken en sloten staan vol. Het water staat op veel plaatsen op het maaiveld. Boeren zijn de wanhoop nabij. Kunnen zij hun akkers dit jaar nog wel benutten? Is het gras nog wel te maaien en kunnen ze hun mest nog kwijt op hun land? Is dit voor hun activiteiten en daarmee inkomsten een verloren jaar?

Natuurgebieden die gekenmerkt worden door stuifduinen staan al maanden blank, een ongekende situatie. In stad en dorp is er eveneens wateroverlast; ondergelopen kelders, blank staande fietspaden, (speel-)tuinen en parkeerterreinen en incidenteel zelfs blank staande straten, we lijken er al aan gewend te raken.

De problemen beperken zich niet tot alleen De Dommel. Ook vele delen van Nederland is sprake van wateroverlast; zo staan bijvoorbeeld de akkers in Zeeland deels blank en kan er ook daar nog niet gezaaid worden. Grote problemen dus, maar nog beperkt in verhouding tot de problemen en gevolgen van de klimaatverandering elders in de Wereld zoals bijvoorbeeld in Brazilië, waar complete regio’s onbewoonbaar en onbruikbaar dreigen te worden. De weersverandering als gevolg van klimaatverandering laat zich overal gelden, en we zullen moeten zoeken naar mogelijkheden om de negatieve gevolgen te verminderen en in de toekomst mee leren omgaan.

Het waterschap is hard aan het werk!

De stuwen zijn zo ver mogelijk gestreken, vrijwel alle sloten geveegd en vele waterschapmedewerkers medewerkers werken zich in het rond om de vele duikers en waterdoorgangen vrij van vuil en daarmee optimaal functionerend te houden. Er is geïntensiveerd toezicht en daar waar zware overlast is worden beschermende maatregelen genomen, en zijn kranen bezig geweest om verondiepte geulen weer snel op profiel te brengen. De mogelijkheden zijn echter niet onbeperkt; ook stroomafwaarts is wateroverlast en af- of doorschuiven moet worden voorkomen.

Vele activiteiten dus, er op gericht om ervoor te zorgen dat de boeren, zodra het weer omslaat, zo snel mogelijk het veld op kunnen en niet helemaal een verloren jaar hebben.

Opgave waterschappen, een lastige mix.

De opgave van het Waterschap wordt er niet eenvoudiger op. Door de klimaatverandering volgen periodes met heftige regens (doorgaans in de winter) en periodes met grote droogte (doorgaans lente en zomer) elkaar op. Het beoogde systeem moet beide problemen aan kunnen. Wat we nodig hebben is een systeem dat zowel robuust is bij lange periodes van droogte als bij toenemende langdurig natte periodes. Vandaar ook dat bij aanpassingen van watergangen en beken sprake is van winter- en zomergeulen. Net als bij de grote rivieren zullen we “met” in plaats van “tegen” het water moeten werken en meer ruimte voor water moeten maken. Doen we dat niet, dat pakt het water zelf die ruimte.

Om nog beter gesteld te staan voor extreem natte periodes is het noodzakelijk dat we met extremere scenario’s gaan rekenen en dimensioneren. We zullen daarnaast lagergelegen percelen anders moeten gaan gebruiken en beschikbaar moeten maken voor wateropvang (klimaatbuffer); dat geldt voor zowel landbouw- als natuurgronden. Dat betekent in sommige gevallen afwaardering van gronden voor extensief gebruik en een gebruiksfunctie ten behoeve van wateropvang. Daar zou ook gewoon een redelijke vergoeding voor de ondernemer tegenover moeten staan, afwaarderen als waterdienst.

Het fraaie Dommelgebied kent weinig mogelijkheden voor zowel wateraan- als afvoer; historisch is het een vennen gebied en vele streek of straatnamen (bijv. … broek) herinneren ook aan de ligging of drassige situatie. Dat gebied krijgt nu een extra opgave: samen met de boeren, terreineigenaren en gemeente een aanpak uitwerken om lage percelen extensief te gaan gebruiken en mede te bestemmen als parkeerplaatsen voor neerslag voor als het extreme weer ons weer treft.

Een mega-opgave: watertransitie om te komen tot robuuste systemen

De mens is geneigd opportunistisch te zijn, waarbij de laatste indruk of ervaring de visie bepaald. Nú is het overal zeiknat dus nú moet er iets aan de wateroverlast gebeuren! Laten we niet vergeten dat we vijf extreem droge jaren achter de rug hebben waarbij de landbouw volop water uit de droge bodem trok om hun gewassen overeind te houden, de natuur verdroogde en het grondwater zo diep wegzakte dat de drinkwatervoorziening in gevaar komt. Dit laatste scenario van grote droogte kan zo weer de kop opsteken, de extreme weersomstandigheden worden -of we het nu leuk vinden of niet – het nieuwe normaal. De vraag is niet of maar hoe we er mee omgaan.

Water Natuurlijk is de grootste partij in het Waterschap de Dommel en realiseert zich heel goed de problemen voor de landbouw, natuur, en maatschappij in de aard en omvang van de noodzakelijke aanpassing om te komen tot robuuste watersystemen. Maar… het waterschap is niet verantwoordelijk voor de klimaatverandering zoals die zich voordoet. Daar dragen we allemaal aan bij door onze manier van leven. Er zal water gebufferd moeten worden aan de rand van dorp en stad maar ook op de flanken van onze beekdalen. Niet alleen voor landbouw en natuur maar ook om dorpen en steden niet onder water te laten schieten. En om ook een prettig leven en goede boterham voor toekomstige generaties in dit gebied mogelijk te maken.

Er zijn gewoon gebieden waar het water niet weg kan door de terreingesteldheid of omdat het van oorsprong zeer natte gronden zijn. We moeten, ook in het belang van de boer, toe naar een goede uitwerking van “water en bodem sturend” en bijvoorbeeld teelt volgt peil. Alleen dan is een robuust watersysteem realistisch en haalbaar. Dat is een van de speerpunten van Water Natuurlijk. En daar wijken we niet van af, daar gaan we voor!