Hoe werkt ons belastingstelsel?

Het waterschap heft twee belastingen:

1. De watersysteemheffing, voor de kosten van waterveiligheid en voldoende schoon water. Denk aan het aanleggen en onderhouden van dijken, keringen en gemalen. Maar ook maatregelen die nodig zijn voor een goede waterkwaliteit van het oppervlaktewater.
2. De zuiveringsheffing, voor de kosten van het zuiveren van afvalwater (rioolwater). Het zuiveren omvat een groot deel van de exploitatiekosten van het waterschap. Ook wordt hier in de komende jaren veel in geïnvesteerd binnen Noorderzijlvest.

Huiseigenaren, huurders, eigenaren van bedrijfspanden, agrariërs en beheerders van natuurterreinen betalen allemaal een deel van de zogenaamde watersysteemheffing. De verdeling komt voort uit een kostentoedeling die het bestuur van het waterschap vaststelt.

Voor het afvalwater dat op het riool wordt geloosd betalen huishoudens en bedrijven een zuiveringsheffing. Huishoudens betalen op basis van het aantal bewoners op een adres. Bij bedrijven wordt gekeken naar het waterverbruik.

De kostentoedeling is onderdeel van een wettelijke bepaalde rekensystematiek voor de watersysteemheffing. In de kostentoedeling legt het Algemeen Bestuur minimaal één keer per vijf jaar vast hoe de kosten van de watersysteemheffing worden verdeeld over de categorieën ingezetenen (alle inwoners), gebouwd (bedrijven, huurders en huiseigenaren), ongebouwd (eigenaren van agrarische percelen) en natuur (beheerders van natuurterreinen).

Het Algemeen Bestuur kan in deze verdeling zelf aan één knop draaien: het percentage ingezetenen. Ook wel het solidariteitsdeel genoemd. Dit is het deel dat alle inwoners van het beheergebied moeten opbrengen. Het staat dus los van huiseigenaren of agrariërs. Het ingezetenen percentage is gebaseerd op de inwonerdichtheid in het gebied. Hiervoor gelden de volgende bandbreedtes:

• bij een gemiddeld aantal inwoners van 500 of minder per km2, bedraagt het toedelingspercentage minimaal 20% en maximaal 30%;
• bij een gemiddeld aantal inwoners van meer dan 500 maar niet meer dan 1.000 per km2, bedraagt het toedelingspercentage minimaal 31% en maximaal 40%;
• bij een gemiddeld aantal inwoners van meer dan 1000 per km2, bedraagt het toedelingspercentage minimaal 41% en maximaal 50%.

De percentuele verdeling over de belasting die overblijft na het ingezetenendeel (het zogenaamde profijtdeel) wordt bepaald op basis van de economische waarde van gebouwen en percelen. Denk aan de WOZ-waarde van gebouwen. Tezamen met het deel ingezeten krijg je zo een verdeelsleutel per categorie. Op dit deel van de verdeelsleutel heeft het bestuur geen invloed. Dit komt voort uit een rekenkundige exercitie op basis van de economische waarde, een systematiek die wettelijk is vastgelegd

Kritiek op het huidige belastingstelsel

Er is veel kritiek op het huidige belastingstelsel van de waterschappen. Er is weinig ruimte voor het bestuur om aan knoppen te draaien. Belastingheffing vindt feitelijk plaats op basis van waarde. Niet op basis van profijt (wat doet het waterschap voor een bepaalde categorie). Ook het principe de vervuiler betaald komt hier niet in terug.

Daarnaast kan een waterschap niet differentiëren tussen woningen en bedrijfsgebouwen. Iets dat gemeenten wel kunnen doen bij het vaststellen van de OZB. De waarde van woningen is in verhouding veel harder gestegen dan de waarde van bedrijfsgebouwen. eigenaren van bedrijfspanden, door de in verhouding lagere WOZ, minder belasting dan huiseigenaren.

Vanaf 2019 hanteert Waterschap Noorderzijlvest voor het aandeel ingezetenen een percentage van 30%. In 2023 is dit percentage opnieuw vastgesteld en dus ongewijzigd.

Ter illustratie, waterschap Hunze en Aa’s heeft in 2021 de kostentoedeling bepaald met een percentage van 29% voor ingezetenen. Wetterskip Fryslân heeft de kostentoedeling in 2024 bepaald met een percentage van 20% voor ingezetenen.

Noorderzijlvest heeft een dichtheid van 265 inwoners per km2. Hunze en Aa’s 236 inwoners per km2 (11% lager) en Fryslân 181 inwoners per km2 (32% lager).

Wat is er gebeurd met de tarieven en kostentoedeling binnen Noorderzijlvest?

De tarieven stijgen voor een deel doordat:

• Investeringen die het waterschap moet doen om haar wettelijke taken uit te voeren zijn toegenomen. Dit is een landelijke trend. Dit komt voort uit de uitdagingen waar wij voor staan, zoals het ophogen en versterken van zeedijken. De bouw van nieuwe gemalen, waterbergingsgebieden en grote inspanningen die nodig zijn om de waterkwaliteit te verbeteren.
• Door inflatie, stijgende materiaalkosten en loonkosten is al het werk duurder geworden.

Omdat het huidige belastingsysteem voor de watersysteemheffing is gebaseerd op de waarde van gebouwen en gronden wordt zo het daadwerkelijke tarief voor een categorie bepaald. Tussen 2019 en 2023 heeft er een verschuiving plaatsgevonden in de waarde van gebouwen en grond. De WOZ waarden van woningen zijn ten opzichte van 2019 met gemiddeld 56,7% toegenomen. Deze stijging is in het gebied van Noorderzijlvest voornamelijk veroorzaakt door waardestijging van vastgoed in de stad Groningen. In verhouding zijn de WOZ waarden van woningen meer toegenomen dan de waarde van agrarische gronden. Dat verklaart waarom woningeigenaren in de huidige kostentoedeling een groter aandeel van de belastingen gaan betalen.

Gemiddeld genomen gaan huishoudens in 2024 zo’n 562 euro betalen. Dat is 67 meer ten opzichte van vorig jaar (op basis van de vorige kostentoedeling).

De agrariërs betalen per hectare grond. En betalen nu in verhouding 17% minder. Van 93,70 euro per hectare naar 74,67 euro per hectare. Landelijk ligt de bandbreedte tussen de 60 en 90 euro.

Effecten wijzigen percentage ingezetenen

Het percentage ingezetenen is nu 30%. Stel dat het bestuur besluit dit percentage naar 25% of 20% te verlagen dan wordt het overige deel van de heffing opnieuw verdeeld over de categorieën (op basis van de economische waarde). Anders gezegd, het deel dat niet met de algemene heffing wordt opgehaald moet dan door de andere categorieën worden opgebracht. De categorie die hier van zou profiteren is de categorie huurders. Een gezin met een huurhuis zou er tussen de 4,5% (25% ingezetenen) en 9,3% (bij 20% ingezetenen) op vooruit gaan. Een alleenstaande met een huurhuis zou er 8,5% (25% ingezetenen) tot 17% (20%) ingezetenen op vooruit gaan.

Woningeigenaren gaan er gemiddeld 0,6% (25% ingezetenen) tot 1% (20% ingezetenen) op achteruit. Agrariërs zouden bij een percentage van 25% ingezetenen zo’n 4,5% op achteruit gaan. Bij 20% ingezetenen is dit ongeveer 11%.

Voor natuurterreinen is er geen verschuiving wanneer het percentage ingezetenen van 30% naar 25% wordt aangepast. Bij een percentage van 20% zouden beheerders van natuurterreinen ongeveer 6,5% meer moeten betalen.

Water Natuurlijk is van mening dat de invoering van het nieuwe belastingstelsel nodig is om een aantal fundamentele fouten in het huidige stelsel op te lossen. Dit nieuwe belastingstelsel heft belasting op basis van wie er profijt heeft bij het werk van het waterschap. Kortom wat doet het waterschap voor je en hoeveel voordeel heb je daarvan. Daarnaast wordt het principe de vervuiler betaalt beter toegepast. En kunnen waterschappen meer energie opwekken en reststromen uit afvalwater verwaarden.

Hieronder worden enkele belangrijke wijzigingen toegelicht.

Heffen op basis van gebiedskenmerken in plaats van waarde

Het percentage ingezetenen wordt in het nieuwe stelsel gebaseerd op de inwonerdichtheid. Het algemeen bestuur mag dit percentage vervolgens 10% naar boven of naar beneden bijstellen.

Voor de overige categorieën wordt niet meer alleen gekeken naar waarde, maar naar het voorzieningenniveau dat het waterschap aan de eigenaren van gebouwen en gronden biedt. Hierdoor zal er een verschuiving plaatsvinden tussen wat huishoudens en agrariërs aan belasting betalen.

Daarnaast kunnen we met het nieuwe stelsel voor woningen een ander tarief hanteren dan voor andere gebouwen (tarief differentiatie). Het algemeen bestuur kan dus het tarief voor huiseigenaren verlichten door bedrijfsgebouwen zwaarder te belasten. WOZ waarden van woningen ontwikkelen zich immers anders dan die van bedrijfspanden.

Heffen op basis van plusvoorzieningen

Naast de algemene heffing mag het waterschap met het nieuwe stelsel voor zogenaamde ‘plusvoorzieningen’ belasting in rekening brengen. Dit mag voor taken die het waterschap extra uitvoert bovenop haar normale taakuitoefening. Denk aan het bestrijden van verzilting in landbouwgebieden.

Het nieuwe belastingstelsel staat op dit moment op de agenda van de Tweede Kamer. Naar verwachting zal het nieuwe stelsel in 2026 worden ingevoerd. Het Dagelijks Bestuur van Noorderzijlvest is op dit moment in afwachting van richtlijnen vanuit de Unie van Waterschappen. Wij verwachten dit jaar voor 2025 al enkele rekenexercities te kunnen doen op basis van de uitgangspunten van het nieuwe belastingstelsel. Dan zal ook duidelijk worden wat dit gaan betekenen voor de percentages voor verschillende categorieën.