Onderzoek naar de natuureffecten van water als een duurzame energiebron

Trouw, Frank Straver, 18 januari 2023

In de Amsterdamse Sloterplas begint een uniek onderzoek, waar de hele water- en energiesector bij meekijkt. Het waterschap Amstel, Gooi en Vecht gaat er samen met ecologen en technici uitzoeken of het schadelijk is voor het onderwaterleven als bedrijven grootschalig warmte gaan tappen uit de plas, om huizen en gebouwen gasloos te verwarmen.

Het belang van de uitkomsten is groot. In Nederland liggen vele tientallen plannen voor warmtewinning uit water met behulp van buizen, pompen en filters. Aquathermie heet dat. “Door het hele land willen initiatiefnemers, van het bedrijfsleven tot burgercoöperaties, graag met deze duurzame energiewinning aan de slag”, zegt projectleider Jasper Stroom.

Stroom werkt voor Waternet, de gezamenlijke organisatie van het waterschap en de gemeente Amsterdam. Waternet verkent ook zelf of het energie kan halen uit water om te leveren aan klanten. “Voor het eerst gaan we nu in de praktijk in kaart brengen wat dat zou betekenen voor de ecologie.”

In drie maanden wordt driekwart van de plas door filters gehaald

In theorie kan 40 procent van de Nederlandse gebouwde omgeving warmte uit water benutten, bleek eerder uit een inventarisatie van kennisinstituut Deltares. Dat er effecten kunnen optreden is voorstelbaar. “Want stel je maar voor: grote aquathermiesystemen halen driekwart van de hele Sloterplas, vijf miljoen kuub, in drie maanden door filters heen. Wat gaat daarin mee, en blijft dat leven?”

De projectleider verwacht dat een deel van het plankton, algen en kleine diertjes kan sterven. “De ene soort gaat fluitend door zo’n energiesysteem heen, de andere overleeft het niet.” Het waterschap wil gedetailleerd meten hoe dat uitpakt, omdat plankton voeding is voor vissen. “We hebben het dus over de basis van de lokale voedselketen.”

Verder is het van belang om de natuureffecten van aquathermie onder de loep te nemen, zegt Stroom, omdat Nederland ondermaats scoort op waterkwaliteit. “We hebben een kaderrichtlijn Water uit te voeren en biodiversiteitsdoelen te halen. Energiewinning mag daar niet strijdig mee zijn.”

Stroom wil zeker niet van pessimistische uitkomsten uitgaan, benadrukt hij. Het rondpompen van water kan ook positieve effecten hebben. Aanvullende techniek kan het mogelijk maken om ongewenste stoffen uit het water te verwijderen. Verder kan water afkoelen wellicht blauwalggroei verminderen. Stroom: “Alleen met praktijkmetingen valt dat te toetsen.”

Water als nieuwe toevoeging aan de duurzame energiemix

De proef in de Sloterplas start dit voorjaar en duurt drie jaar. Het onderzoek kost 800.000 euro. Onder meer waterexpertisecentrum Stowa en ecologisch kenniscentrum NIOO doen ook mee aan het project. “De interesse in het onderzoek is groot”, zegt Stroom. Lokale overheden, (drink)water- en energiebedrijven willen graag hun voordeel doen met de inzichten die de test oplevert. Zij zien water als nieuwe toevoeging aan de duurzame energiemix.

De realisatie van windmolenparken en zonneweiden loopt nogal eens stroef, vanwege lokale weerstand van bewoners. Aquathermie is een haast onzichtbare techniek, die in de winter via buizen warmte kan leveren aan huizen en kantoren. Wel is daarbij altijd de inzet van een (elektrische) warmtepomp nodig, die de benodigde temperatuur verder op peil brengt.

Het kabinet pleit voor het verkennen en toepassen van aquathermie. Zeker nu de nood aan alternatieve energiebronnen hoog is door de energiecrisis kan de techniek niet onbenut gelaten worden, aldus minister Rob Jetten (klimaat).