Een schoon en groen Merwedekanaal

Het Merwedekanaal werd in 1892 'geopend'. In de gemeente Utrecht werd de Keulsevaart verbreed, die eerder al gegraven was door gebruikmaking van delen van de zuidelijke loop van de voormalige Oude Rijn. Met de opening van het Amsterdam-Rijnkanaal in 1952 verloor het Merwedekanaal echter alweer haar functie als
scheepvaartverbinding van nationaal belang tussen de Rijn en Amsterdam. Daarmee verdween ook de
noodzaak dat het kanaal in eigendom en beheer bleef van het Rijk. Met de overdracht van het kanaal en de oevers krijgt de gemeente er in totaal 43 hectare grond bij: het grondeigendom van al het water (zijnde het Merwedekanaal, Vaartse Rijn en de Catharijnesingel Zuid). Bij het Merwedekanaal is dat inclusief objecten zoals de Muntsluis en Noordersluis én de oeverzone aan beide zijden van het Merwedekanaal (gemiddeld een strook van circa 25 meter aan beide zijden); waaronder rijkseigendommen die in deze zone liggen. Tot slot neemt de gemeente ook de sluis Den Hommel in eigendom over van het Rijk.

Onderdeel van de principe afspraken is dat HDSR en Utrecht een overdrachtsvergoeding ontvangen, waarmee de komende 30 jaar het beheer en onderhoud kan worden uitvoeren. Na deze 30 jaar worden de kosten voor het beheer en onderhoud door HDSR en gemeente Utrecht zelf gedragen. 

De overdracht brengt ook een stuk verantwoordelijkheid met zich mee. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) gaat zorgen voor het beheer van het water, het baggeronderhoud en het peilbeheer van het kanaal. Het reguliere onderhoud en beheer van alles rondom het kanaal is voortaan aan de gemeente. Daaronder vallen onder andere de wegen, oevers en ligplaatsen voor woonboten. Voordeel voor HDSR is dat –
naast haar rol als waterkwaliteitsbeheerder - ook het waterkwantiteitsbeheer van het Merwedekanaal
bij het waterschap komt te liggen. Door deze integrale rol kan HDSR sneller en effectiever handelen
om gezamenlijke opgaven te realiseren; zoals het behalen van de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) Daarnaast kan samen met Utrecht integraal worden gewerkt aan de bredere ambities zoals klimaatadaptatie en verbeteren van de leefomgeving. Zo wordt een deel van de vergoeding voor de overdracht gebruikt worden voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers langs de Kanaalweg in Utrecht.

Voor bewoners en gebruikers scheelt het een overlegpartner. Roeiverenigingen en eigenaren van een woonboot hebben, naast een vergunning van de gemeente, nu ook nog een gebruiksovereenkomst met Rijkswaterstaat. Na de overname zijn er alleen nog afspraken met de gemeente nodig.

Het geplande herstel van de verbinding tussen de stadsbuitengracht – de singel van Utrecht – en het Merwedekanaal, via de Leidse Rijn, laat nog even op zich wachten. Het uitgraven van het stuk tussen de Damstraat en de singel zal waarschijnlijk pas in de periode 2028-2030 gebeuren.

Bij de bouw van de nieuwe Utrechtse wijk Merwede wordt ook gebruikgemaakt van het kanaal. De 6.000 gebouwen die er komen, zullen verwarmd worden met de grootste aquatherma-installatie van Nederland: een systeem dat kou uit de bodem en warmte uit het water haalt, om de gebouwen binnen op temperatuur te houden.

Water Natuurlijk is blij met deze overeenkomst, woordvoerder Gerda Oskam: "Er is door HDSR geleerd van de overdracht van de Hollandse IJssel door Rijkswaterstaat en net als bij de Hollandse IJssel kunnen we het Merwedekanaal schoner maken en de omgeving ervan (nog) mooier."