Leven met water, verdeling van schaarste

Zo begon onze fractievoorzitter Martin Jansen de algemene beschouwingen bij de Voorjaarsnota. In de nota, ook wel Kadernota genoemd bij andere overheden, worden de ontwikkelingen geschetst en plannen voor de komende jaren beschreven met een financiële meerjaren raming. 

Martin: "Dit gezegde van Mark Twain zegt ook: water is waardevol, veel waardevoller nog dan whisky. Water leidt tot spanning, tot conflicten en soms zelfs tot oorlogen. In een democratie heb je instituties om met die spanning om te gaan.

Voldoende gezond water, fysieke ruimte, waterveiligheid gaat over verdeling van schaarse middelen.

Daar heeft dit Algemeen Bestuur (AB) een rol, benoemen van de schaarste en omgaan met schaarste, keuzes maken belangen afwegen. En ja, dat is politiek. Het stadium van letterlijk vechten over water willen we natuurlijk voor zijn. Ik ontkom er niet aan om hier iets over de komende Tweede Kamerverkiezingen te zeggen. Water Natuurlijk is blij dat de Unie van Waterschappen met onze dijkgraaf als voorzitter duidelijke standpunten inneemt over het toekomstbestendig waterbeheer. Waar wij als Water Natuurlijk via de ons ondersteunende partijen kunnen helpen hierin, zullen we dat zeker doen.

Ook de inzet van geld, belastingopbrengsten, en de inzet van mensen, capaciteit zijn een verdeling van schaarste bij het bereiken van de doelen die we nastreven. Daar gaat de Voorjaarsnota over.

We zijn halverwege deze bestuursperiode. De wateropgaven en de urgentie om ze op te pakken zijn groter geworden. Waar staan we in de uitvoering? En vooruitkijkend wat verdient aandacht in het nieuwe Waterbeheerprogramma dat in 2026 wordt opgesteld.

Water Natuurlijk vindt de komende 2 jaar drie punten met name van belang:

1. Water Natuurlijk wil dat het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) alles op alles zet om de doelen van de Kader RIchtlijn Water (KRW) te halen, 

Dit is begin dit jaar nadrukkelijk besproken in dit AB. Niet alleen omdat het wettelijk verplicht is, maar VOORAL ook omdat schoon water de basis is van al het leven in deze Delta. En dan willen we dus weten: hoe staat het met het actieplan, de toegezegde versnellingen en de aangenomen moties ‘Interbestuurlijk alles op alles zetten’ en ‘Versnellen inzetten juridisch en bestuurlijk instrumentarium’. Wanneer zien we daar meer van? Bijvoorbeeld over de monitoring van de Riool Water Afval Zuiveringen (RWZI) en daarop gebaseerde vervolgacties en het herzien van de waterschapsverordening?

2. Water Natuurlijk wil dat water en bodem sturend zijn 

Bij de (her) inrichting van de Delta Nederland dient water en bodem echt sturend te zijn. Het is noodzakelijk i.v.m. klimaatadaptatie, energietransitie, transitie van de landbouw, de opgaven woningbouw, de natuur.

Water en bodem zijn daarbij de basislaag waarop de drukke delta Nederland verder kan ontwikkelen, waarop infrastructuur aangelegd wordt, waarop activiteiten/functies als wonen, werken recreëren plaats kunnen vinden. Dan hebben we het over de ruimtelijke ordening, de toewijzing van schaarse ruimte aan functies, ook een verdelingsvraagstuk. Regie op rijksniveau en vanuit provincie is wenselijk. De verantwoordelijkheid voor de ruimtelijke ordening ligt daar. De noodzakelijke omslag in waterbeheer (van alleen waterafvoeren, naar water vasthouden ėn water afvoeren) en landgebruik moet ook 'landen' in ruimtelijke plannen nationaal en regionaal.

Allereerst wil Water Natuurlijk dat HDSR alle mogelijkheden die we zelf in onze waterschapsverordening kunnen doen om water en bodem sturend te laten zijn, nemen. De tijd van ‘u vraagt, wij draaien’ is echt voorbij. Daarnaast dient HDSR zich stroomopwaarts ambtelijk en bestuurlijk in te zetten vanuit de wateropgaven die voor ons liggen. Concrete voorbeelden: grote ontwikkellocaties als Rijnenburg, groot Merwede zone, Houten, IJsselstein. De ontwikkeling van de landbouw in het veenweidegebied en Kromme Rijn Gebied, Utrechtse Heuvelrug.

Klimaatverandering maakt het noodzakelijk dat we water vast kunnen houden voor droge perioden én dat we piekbuien kunnen opvangen. Dat vraagt om en nieuwe balans in het peilbeheer en het grondwaterbeheer. Water Natuurlijk wil dat HDSR werkt aan een toekomstbestendig, dus flexibeler, watersysteem met waterberging op verschillende schaalniveaus. De default aanpak is vaak nog een technische, kantelen naar nature based solutions: het benutten van natuurlijke processen bij het vergroten van veiligheid, leefbaarheid of biodiversiteit. 

Denk aan de kwel op de flanken van de Utrechtse Heuvelrug herstellen zoals benoemd in het coalitieakkoord.

Water Natuurlijk wil dat HDSR participeert in de vele gebiedsprocessen. Vooraan staan bij de inzet van no regret middelen van het Rijk.

Bij de herinrichting, transformatie van gebieden hoort een breed instrumentarium: participatie, samen met, kennisontwikkeling, ontwerpend onderzoeken, enz.. En dus ook inzet van ruimtelijke ordening, en ook normering in verordeningen.  En strategisch grondbeleid. Een voorbeeld: hoe vind je ruimte, en borg je ruimte voor permanente waterberging. Dat vergt planologisch vastleggen. Misschien moet HDSR een stap verder gaan in stroomopwaarts samenwerken met andere overheden. Het gezamenlijk uitwerken van een grondstrategie, gronden gebruiken om mobiliteit te stimuleren. Cruciaal voor op gang brengen van ontwikkelingen (ook in de landbouw).

En bij tijdelijke waterberging zou je grondeigenaren kunnen compenseren voor wateroverlast: een vergoeding, een lagere grondprijs, of ruilgrond aanbieden elders om ter plekke natuurontwikkeling mogelijk te maken. Deze eerste gedachten vergen uitwerking. Water Natuurlijk zou een nieuwe nota grondbeleid wensen. Bij herinrichting van gebieden kom je er niet met alleen overleggen. Het vergt een overheid met een breed uitvoeringsinstrumentarium. Ben benieuwd hoe college en andere fracties daar naar kijken?

3. Water Natuurlijk wil dat HDSR, dus ook het AB betrokken is bij verdelingsvraagstukken rond zoet water

De Nederlandse delta is onderdeel van het Rijn Stroomgebied, de ecologische connectiviteit tussen Noordzee en Alpen.

De beschikbaarheid van zoet water is een verdelingsvraagstuk met verschillende schaalniveaus. Op de Kompasdag van het AB bij de excursie naar het Zeesluizencomplex IJmuiden werd dat heel duidelijk en concreet. Waterverdeling bij te veel water uit de Alpen én bij de te weinig water uit het stroomgebied.

Zoetwater is een van de drie thema’s in het Deltaprogramma. De deltacommissaris komt in 2026 met herijkte deltabeslissingen, waaronder de zoetwaterstrategie. Deze worden vervolgens verwerkt in het Nationaal Water Programma 2028-2033 en de regionale waterprogramma’s. En de Nationale en Provinciale Omgevingsvisies.

Doelen zijn het water vasthouden, op de juiste plek terecht laten komen (daar waar het nodig is) en zoetwater sparen.

Water Natuurlijk wil dat het AB nadrukkelijk betrokken is bij dit proces, geconsulteerd wordt.

Samengevat: Water Natuurlijk wil komend jaar focussen op:

• het halen van de doelen van de KRW
• water en bodem sturend laten zijn bij verdeling schaarse ruimte
• de verdeling van schaars zoet water op lange termijn.

Water Natuurlijk wil niet afwentelen: niet naar volgende generaties, niet naar gebieden om ons heen. Wat je vandaag kunt oplossen: doen! Niet voor je uitschuiven. Daarom vinden wij de forse verhoging van de belastingopbrengsten noodzakelijk en verantwoord.

Terug naar hier en nu: whisky en water.

Met een slok heerlijk koel water: een toast op onze samenwerking en samenwerking met anderen aan leven met schaars water in de drukke en mooie delta!