Reactie WN op projectplan Markermeerdijken HHNK
Beste CHI-leden, D&H-leden, insprekers en aanwezigen,
Vanavond is een belangrijke avond voor Noord-Holland, maar ook voor Nederland. Wij staan op het punt een beslissing te nemen die ingrijpend zal zijn voor een provincie waarin we wonen, werken en recreëren. Dit alles is mogelijk omdat we de Markermeerdijken hebben. Al eeuwenlang beschermen deze dijken het achterland en zijn daarmee een belangrijk onderdeel geworden van ons kenmerkende landschap. Daarmee zijn de Markeerdijken aangemerkt als cultuurhistorisch erfgoed en onderdeel geworden van een lange geschiedenis. Tot de aanleg van de Afsluitdijk in 1932 keerden deze dijken de Zuiderzee, daarna het IJsselmeer. Vanaf de aanleg van de Houtribdijk in 1976 is dit het Markermeer geworden.
Nu is een moment aangebroken dat de dijken niet meer aan de wettelijke normen voor de waterveiligheid voldoen en daarom versterkt moeten worden.
Tot op het laatste moment heeft de fractie Water Natuurlijk over deze opgave gesproken met elkaar, met omwonenden, met belangstellenden, met haar achterban, met het bestuur en met de Alliantie. Tot op het laatste moment bleven wij vragen stellen, wilden we weten hoe het precies zit.
Veel persoonlijke verhalen van belanghebbenden hebben ons doen inzien dat er verdriet, frustratie en wanhoop heerst bij mensen. Ze voelen zich niet gehoord en afgewezen. Ze geven aan niet over alle informatie te hebben kunnen beschikken, enkel mee konden praten toen het conceptplan al vergevorderd was, externe deskundigheid werd afgewezen en communicatie met het hoogheemraadschap en later de Alliantie onvoldoende was. Zorgwekkende signalen.
De vele gesprekken hebben ons echter ook laten zien dat er mensen verheugd, enthousiast en tevreden zijn over de plannen. De gekozen maatwerkoplossingen vertolken volgens hen een balans tussen de verschillende belangen en doen recht aan de waterveiligheidsopgave die er ligt. Het landschap zal veranderen, maar wel met respect voor de lange historie van de strijd tegen het water en de leefomgeving van direct omwonenden en bewoners verder in het achterland.
Participatie
Wat leert dit ons als we kijken naar participatie? Zoals gezegd: tot op vandaag hebben we hierover gesproken met elkaar en geworsteld met de feiten, beelden en inzichten. Een conclusie die wij hieruit trekken is dat het proces beter had gekund. Er zijn mensen achtergebleven die zich niet gehoord voelen en dat is bijzonder spijtig. Geslaagde participatie betekent voor ons echt open staan voor ideeën en wensen uit je omgeving en die ideeën en wensen in een heel vroeg stadium betrekken in je overwegingen om te komen tot een oplossing voor een opgave die er ligt. Geslaagde participatie betekent niet dat er al een vergevorderde oplossing klaarligt die slechts op onderdelen nog aangepast of bijgeschaafd kan worden. Participatie betekent ook niet dat deze geschetste oplossing in allerlei bijeenkomsten en gesprekken wordt besproken en toegelicht en dat deze oplossing intern door het hoogheemraadschap al helemaal doorgerekend en geaccordeerd is. Echte participatie is open beginnen aan het gesprek, eigen ideeën en oplossingen niet op voorhand de boventoon laten voeren, kunnen luisteren naar inbreng en die mee durven nemen in gedachtenvorming, ook al moet je daarvoor je eigen ideeën loslaten. Op weg gaan op een pad waarop je niet verder kunt kijken dan de eerstvolgende bocht. Geslaagde participatie is verder dat een ieder die betrokken is beschikt over dezelfde informatie zodat iedere partij de mogelijkheid heeft om alternatieven in te dienen die eerlijk en transparant beoordeeld worden op hun merites.
Geslaagde participatie is echter ook het op tafel leggen van de opgave, randvoorwaarden en de verwachtingen.
En tenslotte, geslaagde participatie is wat ons betreft níet dat een ieder zijn zin krijgt.
Geslaagde participatie betekent dat wij elkaar kunnen uitleggen waarom we wel of niet, of deels, aan de belangen van een ieder zijn tegemoetgekomen. Dit gemotiveerd vanuit de opgave en de randvoorwaarden.
Wat leert dit ons verder?
Het proces om bewoners, belanghebbenden en organisaties te betrekken en een echte stem te geven in een proces dat wij kennen onder de naam van ‘participatie’ is grotendeels geslaagd en had deels anders ingestoken kunnen en moeten worden. Het is een lang proces geweest van 12 jaar en sinds 2015 is volgens de aanpak Ontwerp- en Participatieladder gewerkt.
Het is ons inziens belangrijk om steeds tussentijds en achteraf te reflecteren en de leerervaringen morgen meteen toe te passen. Alleen dan blijven we recht doen aan een ieder die zijn of haar tijd en energie heeft gestoken in dit proces.
Wat brengt ons dit nog meer? Waarom is het voor ons zo lastig beoordelen geweest of de participatie wel of niet goed is gegaan? Waarom worstelen wij met de verschillende verhalen?
Wij concluderen dat wij als fractie, als onderdeel van het CHI, de afgelopen 3,5 jaar, meer betrokken hadden willen zijn bij dit langdurige project. Veel bevoegdheden en werkzaamheden zijn gedelegeerd aan het dagelijks bestuur, maar wij zijn als CHI eindverantwoordelijk en staan vanavond voor de bijzonder moeilijke beslissing om de voorliggende plannen goed te keuren of niet. Een beslissing waar wij over het algemeen gesproken niet voldoende deskundig voor zijn, waar we op basis van de informatie van deskundigen een oordeel over moeten vormen. Wij dragen uiteindelijk wel verantwoordelijkheid namens onze kiezers. Deze verantwoordelijkheid weegt zwaar en wij zouden graag zien dat we in de toekomst beter en dus regelmatiger betrokken worden bij grote, belangrijke en complexe projecten als de versterking van de Markermeerdijken.
Beoordeling Projectplan
Betekent dit alles dat het voorliggende projectplan niet deugt? Water Natuurlijk komt uiteindelijk tot de conclusie dat het voorgestelde projectplan voldoet aan de eisen die een dergelijke versterkingsopgave vraagt en meer. Wij zullen dat toelichten aan de hand van een aantal thema’s: veiligheid, cultuurhistorie, natuurwaarden en recreatie.
1. Veiligheid en noodzaak van versterking
De veiligheid van de dijk staat altijd voorop. We zijn gehouden aan de normen die het Rijk ons voorschrijft. De Markermeerdijken moeten voldoen aan de eisen voor een primaire waterkering. De Waterwet geeft aan dat het ontwerp voor de Markermeerdijken moet voldoen aan de nieuwe normering. Het uitgangspunt is dat iedereen in Nederland dezelfde basisveiligheid krijgt met een kans van 1:100.000 per jaar op overlijden als gevolg van een overstroming.
Op dit moment voldoen de Markermeerdijken niet aan de geldende waterveiligheidsnormen. Ze voldoen al niet sinds de toets in 2006 en ze voldeden niet bij de herevaluatie in 2014 toen de normen vanuit het project ‘Dijken op Veen’ werden gebruikt. Ook uit de Pompenstudie van Rijkswaterstaat in 2015 blijkt dat zelfs als je pompen op de Houtribdijk plaatst, de Markermeerdijken nog steeds niet aan de normen voldoen en dus ook in dat geval nog versterkt dienen te worden.
De uitvoering van de plannen moeten de Markermeerdijken laten voldoen aan de normen voor een primaire waterkering voor de komende 50 jaar. We hebben in die komende 50 jaar te maken met een sterke en snelle klimaatverandering. De dijk moet bestand zijn tegen hevige regenval, langdurig hoge waterstanden gecombineerd met wateropstuwing door stormen, lage waterstanden, langdurige droogte en daarmee een uitdrogend dijklichaam en dijkbekleding. U heeft wellicht gehoord dat de Deltacommissaris gisteren een rapport naar aanleiding van het Deltaprogramma naar de Tweede Kamer heeft gestuurd waarin wordt gesteld dat de zeespiegel een stuk sneller zal stijgen dan tot nu toe werd aangenomen.
Om de risico’s die dat met zich meebrengt tegen te gaan, is het nodig de Markermeerdijken duurzaam te versterken. Dat doen we om 1,2 miljoen mensen en hun huizen, dieren, ziekenhuizen, scholen, landerijen, wegen en ondernemingen, veilig te houden voor een overstroming. Daarom zijn we bereid als gezamenlijke waterschappen 500 miljoen euro uit te geven. Daarom zijn we bereid de dijk zelf en het uitzicht achter de dijk na 2 tot 3 jaar voor een deel veranderd terug te geven. Omdat we iedereen die achter de dijk woont, willen en moeten beschermen. Dat is de taak en verantwoordelijkheid van dit hoogheemraadschap.
En dat heeft als consequentie dat we – met pijn in het hart – het uitzicht op de dijk zullen veranderen. Dat we de lijnen in het landschap zullen aanpassen. Dat we de bekleding van de dijk zullen veranderen. Dat we vooroevers en oeverdijken zullen maken. Dat we op sommige plekken de dijkhoogte zullen aanpassen, dat we asverschuivingen zullen toestaan. Dat we hier binnenwaarts, en daar buitenwaarts, de dijk zullen verstevigen.
2. Monumentale waarde en cultuurhistorie
De Markermeerdijken moeten versterkt worden, maar niet zonder dat elke voorgenomen verandering grondig is afgewogen tegen alternatieve oplossingen. Daarvoor is de dijk in 16 modules opgedeeld, voor elk deel zijn de kernwaarden beschreven. Vervolgens is in lijn met de kernwaarden van dit deel van de dijk, de meest optimale oplossing voor versterking gekozen.
De monumentale waarde van de dijk is bij al die beslissingen meegewogen. Zelfs binnen de 15 voorliggende modules zijn er veelal 4 verschillende oplossingen gecombineerd om de dijk én veilig te maken en toch zoveel mogelijk in tact te laten. Maar bij elke afweging staat veiligheid bovenaan. Daarna komt pas de monumentale waarde van de dijk.
Belangrijk is het op te merken dat, als de vorm van de dijk niet verandert, maar er wel een vooroever of oeverdijk aan wordt toegevoegd, het behoud van de monumentale waarde van de dijk positief wordt beoordeeld. De monumentale waarde van de dijk blijft dan behouden, ook als het uitzicht op het water verandert. De provincie Noord-Holland oordeelde verder in juli 2017, nadat deze vraag werd voorgelegd door bewoners, dat een buitenwaartse versterking van de dijk het monumentale karakter van de dijk meer aantast dan een oeverdijk. Wij, Water Natuurlijk, zijn de mening toegedaan dat als je de dijk in tact laat en een oeverdijk toevoegt, we het monument eer aan doen door de huidige vorm en karakteristieken van de dijk te respecteren en het ook nog te verrijken met natuur.
De dijk is in haar lange geschiedenis telkens aangepast, doorgebroken en weer versterkt. Daarin zijn wij slechts de volgende generatie die de dijk aanpakt en verandert. Ja, het is een stevige verandering. Maar ook, er wordt van alles uit de kast gehaald om de lijnen, het karakter, de kruin en de verbinding met het achterland op een passende, leefbare, en respectvolle wijze vorm te geven.
Wij denken dat het maximale is gedaan om de monumentale waarde en het wezenlijke karakter van de dijk in tact te laten. Dat de dijk zal veranderen staat buiten kijf.
Een voorbeeld van een positief geluid is De Vereniging Oud Hoorn, die als doelstelling heeft het behouden van de schoonheid en het in herinnering houden van het verleden van de stad Hoorn met als uitgangspunt dat er zorgvuldig met het verleden wordt omgegaan’. Deze vereniging geeft aan blij te zijn met de plannen. Ook al wordt de dijk behoorlijk aangepast bij Hoorn door middel van een stadsstrand.
En ja, er zijn nog optimalisaties mogelijk bij de uitvoering. Als de Alliantie met minder ruimtebeslag voldoende versterking kan realiseren zal ze dit doorvoeren. Wij zullen hier bij de verdere uitvoering op blijven toezien.
3. Natuurwaarden
Bij onze beoordeling heeft ook meegewogen in hoeverre natuurwaarden aangetast of versterkt worden. Daarbij gaat het om de natuurwaarden binnendijks, op de dijk zelf en op de aanliggende oeverzone. Daartoe is een analyse gemaakt van de bestaande natuurwaarden, inclusief beschermde soorten.
Bij alle modules hebben wij gekeken of het meest milieuvriendelijke alternatief zoveel mogelijk is overgenomen als voorkeursalternatief.
Verder speelt mee, dat het creëren van zachte land-waterovergangen, en daarmee meer gradiënten, positief is voor meer verschillende biotopen en voor vis en bijdraagt aan een grotere biodiversiteit.
Dat geldt zowel voor het leven boven water als onder water en in de overgangszone.
De Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk pleit voor meer zachte overgangen met rietzones en oeverdijken. In de Coalitie werken natuurorganisaties zoals Vogelbescherming, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Landschap Noord-Holland samen met Sportvisserij Nederland en het drinkwaterbedrijf PWN. Deze coalitie had liefst meer vooroevers, oeverdijken, overstroombare graslanden en zachte overgangen gezien, zodat daarmee niet alleen meer ruimte komt voor natuur, maar ook de waterkwaliteit verder verbeterd wordt, er meer paai-, foerageer en schuilplaatsen voor vissen komen en ruimte voor natuur- en watergerichte recreatie. Ook zien zij kansen om achteroever-projecten voor natuur mee te koppelen aan de dijkversterking.
Ook de commissie MER is positief over zachte overgangen. In bijlage 5E, omgang met de aanbevelingen van de commissie MER, wordt op pagina 9 t/m 14 ingegaan op de effectbeoordeling van oeverdijken op natuur. De commissie MER geeft in haar aanbevelingen aan, dat de oeverdijk-alternatieven in meerdere modules zeer positief scoren voor natuur.
Door Natuurmonumenten is verder gevraagd, om nogmaals de kansen voor en de aanpak van de polder IJdoorn te bezien.
In het huidige projectplan is een balans gezocht tussen de wensen van bewoners om het huidige karakter met direct water aan de dijk en de wenselijkheid van zachte overgangen met vooroevers en oeverdijken. Wij beseffen, dat op diverse plekken het oorspronkelijke uitzicht op het weidse water van het Markermeer verandert, maar dat er tegelijkertijd nieuwe belevingswaarden ontstaan.
Samenvattend zijn wij voorstander van het creëren van zachte overgangen voor de dijk. Hoewel dit uitgebreider had gekund, zijn wij positief over dit deel van het plan.
Verder hebben wij elke module nagelopen of aan het eind van de werkzaamheden de aangepaste dijkonderdelen ecologisch worden ingericht en het beheer daarop ook wordt aangepast. Omdat dit bij de meeste dijkvakken buiten het bebouwde deel het geval is, hebben wij dit positief beoordeeld.
Wij hopen dat er in de optimalisatie- en uitvoeringsfase voldoende ruimte blijft om de aandachtspunten van onder andere de commissie MER, de Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk en Natuurmonumenten mee te nemen.
4. Recreatie
Water Natuurlijk ziet het door het hoogheemraadschap beheerde gebied als een plek van ons allemaal. Juist de dijken, de oevers en het water lenen zich bij uitstek voor genieten van de omgeving, bijvoorbeeld door middel van een wandeling of een sportieve tocht per fiets of kano.
De doorgaande fiets- en wandelverbinding in het gehele traject op de dijk is daarom een belangrijke aanvulling op het plan om de dijk te versterken. We zijn ook tevreden dat een aantal op- en afritten van de weg zijn toegevoegd na beoordeling van de zienswijzen. Verder zal een nieuw stadsstrand ontwikkeld worden in Hoorn en worden er uitkijkpunten en aanlegsteigers aangelegd. Tenslotte is naar aanleiding van zienswijzen aan het projectplan toegevoegd dat diverse strandjes na de versterking worden teruggebracht.
We zijn tevreden met de uitgangspunten voor recreatie die het projectplan biedt. De Markermeerdijken zijn een karakteristiek landschappelijk element in Noord-Holland waar vele mensen in Noord-Holland, in Nederland, maar ook uit het buitenland van genieten. Met de plannen voor de versterking blijven deze mogelijkheden bestaan of worden zij uitgebreid.
Ons besluit
Eerder in onze reactie hebben wij aangegeven dat het participatieproces op onderdelen beter uitgevoerd had kunnen worden. Een groot deel van de bewoners uit het beheergebied is echter positief of heeft zijn of haar stem niet laten horen. Er is een lang proces aan voorafgegaan waarbij veel deskundige partijen zijn betrokken, meerdere varianten de revue zijn gepasseerd en zijn aangepast en waarbij zoveel mogelijk gebiedsgericht, in modules, is gekeken wat passend, nodig en acceptabel is.
Alles afwegende gaan wij akkoord met het voorliggende projectplan.
Hoe nu verder?
Eerder hebben wij overwogen om een voorstel te doen voor het instellen van een vertrouwenspersoon of vertrouwensbureau, die de insprekers met raad en daad kan bijstaan en kan helpen bij de communicatie met en het vertrouwen in de Alliantie en het Hoogheemraadschap tijdens het verdere uitvoeringsproces.
Wij vinden echter, dat alle leden van het algemeen en dagelijks bestuur deze functie behoren te vervullen. Datzelfde geldt voor de medewerkers van de Alliantie. Wij roepen dan ook op, om ook tijdens de optimalisatie- en uitvoeringsfase, alle betrokkenen met open vizier te ondersteunen bij vragen, knelpunten en kansen bij het vervolg.
Daardoor hopen we dat de kansen tijdens de uitvoeringsfase voor optimalisatie, bijstellingen en aanpassingen binnen de kaders van het projectplan, naar tevredenheid benut kunnen en zullen worden.
Onze intentie is verder om te leren van de opgedane ervaringen tot zover en deze ervaringen om te zetten in verbeteringen die direct kunnen worden toegepast in de volgende fase van het project.
Tenslotte willen wij alle betrokkenen danken voor hun bijzondere inzet bij de totstandkoming en aanpassingen van dit projectplan. Zonder de vele bijdragen, in welke vorm dan ook, was dit projectplan niet geworden zoals het nu is geworden.
Zoals u begrepen hebt willen wij instemmen met het voorliggende projectplan en zijn wij akkoord het projectplan ter goedkeuring voor te leggen aan Gedeputeerde Staten van Noord-Holland.
Tot zover in eerste termijn, voorzitter.