Water en Bodem sturend in de praktijk: Vijfde Dorp als voorbeeld voor Rijnenburg?

Water Natuurlijk had al in het verkiezingsprogramma 2019 staan dat water leidend diende te zijn in de ruimtelijke ordening van Nederland. Ons verkiezingsprogramma 2023 had niet voor niets als titel: "WATER en bodem sturend NATUURLIJK!" Ons eigen hoogheemraad Els Otterman heeft dit onderwerp als portefeuillehouder, Gerda Oskam is woordvoerder in de fractie.

Water Natuurlijk was dan ook zeer blij met de publicatie van de Kamerbrief WBS van 25 november 2022. Met deze brief is vanuit het vorige kabinet een transitie gestart om water en bodem leidend te maken in ruimtelijke keuzes. Daarvoor werden er 5 structurerende keuzes gedefinieerd:
• voldoende water
• schoon en gezond water
• ruimte voor water
• bodem
• bebouwd gebied

Om Nederland veilig en bewoonbaar te houden is het noodzakelijk dat water en bodem leidend zijn in ruimtelijke keuzes. Klimaatverandering leidt immers tot het steeds vaker voorkomen van extreem weer, met toenemende periodes van droogte en wateroverlast. We worden geconfronteerd met zeespiegelstijging, verzilting en bodemdaling. Om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen is meer ruimte voor water nodig. Tegelijkertijd is de druk op de ruimte voor onder meer woningbouw, de energietransitie, natuur en landbouw groot. Daarom vindt ook Water Natuurlijk dat waterschappen vanaf het allereerste begin bij die ruimtelijke keuzes betrokken dienen te worden. We kunnen water en bodem niet meer zomaar naar onze hand zetten, maar moeten ons aanpassen aan de veranderingen in het klimaat. Water Natuurlijk is daarnaast van mening dat we de kosten voor toekomstbestendig waterbeheer niet willen afwentelen op toekomstige generaties. Op basis hiervan is door HDSR een waterpraatkaart en een handboek water in ruimtelijke plannen gepubliceerd als basis voor overleg met andere overheden.

Het afgelopen jaar is landelijk eveneens veel gedaan met dit onderwerp en zijn er uitvoeringsagenda's, -strategieën en een afwegingskader gepubliceerd om alle overheden op één lijn te krijgen. Ook is het principe opgenomen in de Omgevingswet die vanaf 1 januari in werking is getreden. Tot slot is water en bodem opgenomen in de ontwerp Nota Ruimte die bij het scheiden van het vorige kabinet is gepubliceerd.

Kortom, op papier is alles geregeld om water en bodem daadwerkelijk sturend te zijn bij ruimtelijke plannen. Edoch, zoals zo vaak is de werkelijkheid weerbarstig.

In de Jaarrapportage WBS staan diverse voorbeelden van het overleg tussen de waterschappen en andere overheden over ruimtelijke plannen, zoals Gnephoek bij Alphen aan de Rijn, Waterfront in Lelystad en Vijfde Dorp in het diepste punt van Nederland, de Zuidplas. Echter nadat het Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard alle voorwaarden was overeengekomen met de gemeente, bleek dat nadat alle kosten op een rij waren gezet, de gemeente een ander bestemmingsplan indiende. Dat leidde tot een geschil dat nu bij de Raad van State ligt.

In ons gebied is in de polder Rijnenburg een gelijksoortige ruimtelijke ontwikkeling voorzien. Tussen de gemeente Utrecht en HDSR wordt nu overlegd over de voorwaarden voor woningbouw in dit diepste gedeelte van ons gebied. Waar is het onder voorwaarden verantwoord woningen te bouwen en riolering aan te leggen die lopen naar welke RWZI, waar zou waterberging kunnen komen om piekbuien op te vangen, enz. Kernvraag is hoe je de toekomstige kosten van het waterbeheer inschat en of en zo ja, hoe je deze kosten in de grondexploitatie meeneemt of dat je ze doorschuift naar die toekomst. En dienen in die toekomst de huizenkopers en woningcorporaties de kosten te betalen voor het ingewikkelde waterbeheer dat nodig is in de polder, of moeten alle ingezetenen van HDSR mee gaan betalen voor die kosten? Water Natuurlijk is hierin duidelijk: wat er ook gebeurt in Rijnenburg, wij willen de kosten niet doorschuiven naar toekomstige generaties en dus zullen de kosten voor de complexiteit van het waterbeheer in de toekomst, nu in de grondexploitatie te dienen worden opgenomen.